Utilities:
• Discussion forums
• Site Statistics
• Contact us
• Search the website

10. DETYRAT E NJERIUT NDAJ NJERIUT

Dega e dytë e rregullave morale islamike ka të bëjë me detyrat e njeriut ndaj njeriut, por duhet pasur parasysh se të dy llojet e rregullave morale janë të lidhur ngusht me njeri tjetrin. Ngritja morale e njeriut është tema madhore e Kuranit të Shenjtë dhe objekti kryesor që Islami e mban parasysh gjithnjë, dhe të gjithe parimet e tij morale kanë si synim të vetëm që ta ngrenë njerëzimin shkallë-shkallë deri në majat më të larta morale që mund të arrijë njeriu. "Personi që cënon të drejtën e vëllait të tij nuk është besimtar i Unitetit të Zotit"{1} Ky është një mësim që meriton të shkruhet me shkronja të arta.

Vllazërimi i Islamit

Në radhë të parë, Islami zhduk çdo dallim që ka të bëjë me individin. "Sigurisht më fisniku midis jush në sytë e Zotit është ai që është më i drejti nga ju" është një shprehje që tingëllon si këmbanë vdekjeje për çfarëdo lloj superioriteti apo inferioriteti të bazuar në kasta të ngurrta apo dallime sociale. Njerëzimi nuk është gjë tjetër veçse një familje sipas Kuranit të Shenjtë, i cili thotë:

"O njerëzim! Sigurisht Ne ju kemi krijuar nga një mashkull dhe një femër dhe kemi bërë për ju fise e familje që ju të mund të dalloni njeri-tjetrin. Sigurisht më fisniku midis jush në sytë e Zotit është ai i cili është më i drejti nga ju" (49:13).

Islami kështu hedh bazat e një vllazërimi të gjërë në të cilin gëzojnë të drejta të barabarta të gjithë burrat e gratë e çfarëdo fisi, kombi a kaste që mund të bëjnë pjesë, dhe cilido qoftë profesioni i tyre apo pozita e tyre në shoqëri, të pasurit dhe të varfërit, dhe në të cilin askush nuk mund të shkelë të drejtat e vëllait të tij. Në këtë vllazërim të gjithë antarët duhet ta trajtojnë njeri-tjetrin si antarët e të njejtës familje. Askush nuk duhet të privohet nga ndonjë e drejtë për shkak të racës, profesionit apo seksit të tij. Përveç se është e vetmja fe e cila vuri si detyrë çlirimin e skllevërve, si dhe e vetmja fe Themeluesi i të cilës dha shembullin personal të garantimit të lirisë për skllevërit, Islami gjithashtu kërkoi që një skllav të vishej me rrobat dhe të ushqehej me ushqimin e padronit të tij, dhe jo të trajtohej si person i ulët e i pavlerë. Dhe ky vllazërim i madh nuk mbeti vllazërim në teori, por u bë një forcë konkrete e gjallë nga shembulli fisnik i Profetit te Shenjtë dhe i pasuesve e shoqëruesve të tij të vyer. Rregulli i rreptë i vllazërimit parashtrohet në fjalët e mëposhtëme të Profetit të Shenjtë:

"Askush nga ju nuk është besimtar në Zotin përderisa secili të dojë për vëllain e tij atë që do për vete".

Të drejtat e grave

Asnjë libër tjetër fetar dhe asnjë reformator tjetër, qoftë fetar apo laik, nuk ka bërë as një të dhjetën e asaj që kanë bërë Kurani i Shenjtë apo Profeti i Shenjtë Muhamed për ngritjen e pozitës së grave. Si nga pikëpamja materiale ashtu dhe nga ajo shpirtrore Islami e njeh pozitën e gruas si të njejtë me atë të burrit. Favori më i madh që Zoti i ka dhuruar njerëzimit është dhurata e shfaqjes Hyjnore. Dhe ne gjejmë gra po ashtu si dhe burra që përmenden në Kuran se kanë provuar shfaqjen Hyjnore (shih, për shembull, 3:41 dhe 28:7). Kurani nuk bën dallime midis burrit dhe gruas në dhënien e shpërblimit Hyjnor për vepra të mira:

"Kushdo që bën mirë, qoftë mashkull apo femër, dhe është besimtar, do të hyjë në Kopësht (të qiellit)" (40:40; shih gjithashtu 3:194, 4:124, 16:97 dhe 33:35).

Pra, sipas mësimeve më të qarta të Kuranit, burrat dhe gratë mund të ngrihen në të njejtat lartësi të sferave morale e shpirtrore.

Edhe nga ana materiale, gruaja njihet si e barabartë me burrin. Ajo mund të fitojë para dhe të posedojë pronë pikërisht si burri: "Për burrat është përfitimi i asaj që fitojnë , dhe për gratë është përfitimi i asaj që fitojnë" (4:32). Ajo ka kontroll të plotë mbi pronën e saj dhe mund të bëjë me të ç’të dojë. Në Arabi, në kohën e ardhjes së Profetit të Shenjtë, gruaja nuk kishte te drejta pronësie; ne fakt, ajo vetë ishte pjesë e trashëgimisë dhe vihej nën pronësi së bashku me prona të tjera. Kurani e nxorri atë nga kjo pozitë e ulët dhe e ngriti në pozitën e lirisë së përsosur për sa i përket të drejtave të saj të pronësisë dhe të drejtës së saj të trashëgimisë, një pozitë të cilën, bile dhe në kombet perëndimore moderne, ajo e ka arritur vetëm kohët e fundit pas një lufte të gjatë.

Për ngritjen e statusit moral të shoqërisë, Islami kërkon që të dy sekset të sillen me modesti dhe të kultivojnë zakonin e mbajtjes së vështrimit poshtë në praninë e njeri-tjetrit. Kur dalin përjashta, ose në raste të tjera kur ka përzjerje të sekseve, grave u kërkohet që të jenë të veshura siç duhet,{2} dhe të mos bëjnë reklamë të bukurisë me qëllim që të mos ngjallnin pasionet e seksit tjetër. Me këto masa paraprake gratë kanë liri të plotë të shkojnë ku të duan dhe të bëjnë çdo lloj pune.

Si bashkëshorte, një grua nuk humbet asnjë nga të drejtat që gëzon si antare individuale e shoqërisë; as individualiteti i saj nuk shkrihet në atë të burrit të saj. Pozita e saj si bashkëshorte, sipas një Thënieje të Profetit të Shenjtë, është ajo e "një sundimtareje mbi shtëpinë e burrit të saj". Edhe përsa i takon divorcit, i cili mund të bëhet i nevojshëm në qoftë se konsumohen të gjitha mjetet për të ndikuar në pajtimin midis burrit e gruas, Kurani i vë të dy palët në nivel të barazisë së plotë.

Shteti

Profeti i Shenjtë Muhamed ishte jo vetëm Themelues i një feje por dhe Themelues i një shteti. Si feja që themeloi, edhe ideali i tij për shtetin ishte demokratik, por ishte një demokraci që bazohej në përgjegjësinë ndaj Zotit në radhë të parë. Përshkrimi i mëposhtëm i besimtarëve tregon se si shkriheshin këto dy ide të demokratizimit e purifikimit shpirtror të shtetit:

"Dhe ata që i përgjigjen thirrjes së Zotit të tyre dhe bëjnë lutje të vazhdueshme, dhe çeshtjet e të cilëve janë (vendosur) nga këshillimi midis tyre, dhe të cilët shpenzojnë për të ndihmuar të tjerët nga ato që Ne u kemi dhënë" (42:38).

Këto vargje u mësojnë muslimanëve parimin e demokracisë ("këshillimi midis tyre") për drejtimin e çeshtjeve të shtetit, dhe në të njejtën kohë i nxit ata të fitojnë cilësitë që e purifikojnë shpirtërisht njeriun dhe e tërheqin më afër nga Zoti. Pra Islami kërkon që autoriteti laik të ushtrohet me vetëdijen e plotë të përgjegjësisë ndaj Autoritetit më të Lartë Hyjnor, duke ia nënshtruar konsideratave morale forcën fizike të subjektit shtetror. Së këndejmi del se, sipas mësimeve islamike, qeveria duhet t’u besohet personave të cilët qëndrojnë në një plan moral e shpirtror shumë të lartë, ku kryetari i shtetit quhet njëkohësisht amîr (fjalë për fjalë ‘një që komandon’) dhe imâm (një person, morali i lartë i të cilit bëhet shembull për t’u ndjekur).

Parimet e qeverisë islamike u ilustruan në praktikë nga vetë Profeti i Shenjtë Muhamed si themelues e kryetar i shtetit musliman. Pas tij, katër pasardhësit e tij të parë njihen se kanë ndjekur udhën e tij për të dhënë shembullin e sundimit te vërtetë islamik, duke kombinuar demokracinë me shfaqje të një karakteri të lartë moral. Ky shtet islamik model ishte demokratik në kuptimin më të plotë të fjalës. Secili nga këta pasardhës ("Kalifë") u zgjodh kryetar shteti me miratimin e të gjitha palëve. Kryetari ishte shërbëtor i shtetit, te cilit i paguhej një rrogë fikse nga thesari publik, si të gjithë shërbëtorëve të tjerë publikë. Ai nuk kishte asnjë privilegj të veçantë. Bile as vetë Profeti i Shenjtë nuk pretendonte për të drejta të tjera përveç atyre që kishin muslimanët e tjerë. Ishte një demokraci e çliruar nga të gjitha dallimet e trashëgimisë, rangut apo privilegjit. Të gjithë njerëzit, përfshirë sundimtarin, kishin të drejta dhe detyrime të barabarta dhe i nënshtroheshin të njëjtit ligj.

Nga ata, të cilëve u ishte besuar detyra e qeverisjes, kërkohej që të punonin për të mirën e popullit, të bënin jetë të thjeshtë e të ishin të gatshëm për t’u takuar me publikun, të ndihmonin materialisht ata që nuk ishin në gjendje të fitonin, si dhe të kishin po aq respekt për të drejtat e jo-muslimanëve sa dhe për ato të muslimanëve. Përgjegjësia e popullit ndaj shtetit është respektimi e bindja ndaj ligjeve të tij për sa kohë që ato nuk përfshijnë mosbindje ndaj Zotit dhe Lajmëtarit (Të Dërguarit) të Tij. Abu Bakr, pasardhësi i parë i Profetit të Shenjtë, tha në fjalimin e parë që mbajti:

"Më ndihmoni në qoftë se jam në rrugë të drejtë, dhe më korrigjoni në qoftë se jam në rrugë të gabuar. Të më bindeni për sa kohë që unë i bindem Zotit dhe Lajmtarit (Të Dërguarit) të Tij. Në rast se unë shfaq mosbindje ndaj tyre, atëherë unë nuk kam të drejtë të pres bindje nga ju."

Kështu njerëzve u kërkohej që të "korrigjonin" autoritetet kur ishte e nevojshme. "Një nga veprat më të lavdërueshme", theksonte Profeti i Shenjtë, "është t’i dërgosh një fjalë proteste një sundimtari të padrejtë".

Disa ilustrime të qeverisjes së vërtetë islamike

Kalifati i Umarit (vd. 644 C.E.), gjatë sundimit të të cilit posedimet muslimane përfshinin territorin e gjërë të Arabisë, Irakut, Iranit, Palestinës dhe Egjiptit, jep shembuj të shumtë të sundimit e demokracisë së vërtetë islamike në veprim. Gjatë kohës së tij kishte dy organizma konsultative: një asamble të përgjithshme në të cilën diskutoheshin çështje me rëndësi të veçantë kombëtare, dhe një komitet më të vogël për drejtimin e punëve të përditshme. Edhe jo-muslimanët ftoheshin për të marrë pjesë në këto konsulta. Si rregull, guvernatorët provincialë emëroheshin pas konsultimeve me popullatën e vendit. Në raste ankesash kundër guvernatorit nga ana e publikut, guvernatori hiqej në qoftë se dilte se ishte fajtor. Bëheshin betime nga zyrtarët e lartë të shtetit se ata nuk do të mbanin rroba të kushtueshme, se do ta mbanin derën gjithnjë hapur për nevojtarët, dhe se nuk do të mbanin kurrë roje te dera.

Çdo qytetar individ i shtetit të Islamit, qoftë musliman apo jo-musliman, gëzonte të drejtën për të dhënë opinionin e tij (saj) dhe ishte krejt i (e)lirë ta bënte një gjë të tillë. NJë herë kur Umari po jepte një predikim, ishte pikërisht një grua që u ngrit dhe e kundërshtoi. Umeri, jo vetëm që nuk u zemërua për këtë, por e pranoi kritikën e saj dhe e pohoi gabimin e tij me fjalët: "Gratë e këtij qyteti i kuptojnë më mirë gjërat se Umari". Pozita e kryetarit të shtetit ishte saktësisht si ajo e një qytetari të thjeshtë. Një herë, kur e hodhën në gjyq, Umari doli për të mbrojtur veten përpara gjyqit si çdo i pandehur tjetër. Kështu nën qeverisjen e Umarit parimi i demokracisë u avancua deri në një pikë në të cilën as bota moderne ende nuk ka arritur. {3}

Xhihadi

Ekziston një koncept shumë i gabuar në lidhje me xhihadin (xhihâd fjalë për fjalë do të thotë përpjekje ose luftim), një nga detyrimet fetare të muslimanit. Në terminologjinë e Islamit, fjala xhihâd aplikohet si për veprimtaritë misionare të mirëfillta të një muslimani, ashtu dhe për mbrojtjen që i bën ai besimit të tij ne kuptimin fizik. Detyra e parë, detyra për t’i ftuar njerëzit në Islam, është një detyrë e përhershme që i ngarkohet të gjithë muslimanëve të të gjitha kohrave, kurse e dyta është një detyrë e cila del në rrethana të caktuara. Sipas Kuranit, një xhihad që ai e quan xhihâd-an kabîr-an, apo xhihadi i madh, duhet të zbatohet kundër jobesimtarëve me anë të vetë Librit të Shenjtë (shih 25:52). Prandaj, xhihadi më i madh i Islamit është jo me anën e shpatës por më anën e Kuranit, domethënë, me anën e përpjekjes misionare për ta çuar mesazhin e Islamit tek të gjithë kombet. Detyrimi në fe është i ndaluar me fjalë shumë të qarta: "Nuk ka detyrim në fe" (2:256). Dhe nuk ka asnjë rast në jetën e Profetit të Shenjtë që një individi t’i jetë kërkuar që të pranojë fenë islame nën tehun e shpatës.

Për sa i përket luftës e të luftuarit, kjo lejohet vetëm si masë mbrojtëse kundër atyre që zhveshin shpatën për të asgjësuar Islamin:

"Leje për të luftuar u jepet vetëm atyre kundër të cilëve bëhet luftë, sepse ata janë të keqtrajtuar" (22:39).

"Luftoni në rrugën e Zotit me ata që luftojnë me ju, dhe mos e kapërceni këtë kufi" (2:190)

Kjo nuk lë as dyshimin më të vogël se Islami nuk i lejon luftrat agresive, as luftën për ekspansion apo për prestigj. Ai e lejon luftën vetëm kur një shtet është sulmuar. Bile dhe atëhere, në qoftë se armiku ofron paqe, paqja duhet pranuar:

"Në qoftë se ata ofrojnë paqe, edhe ju duhet ta ofroni atë, dhe besoni në Zotin" (8:39).

Të gjitha betejat e zhvilluara nga Profeti i Shenjtë Muhamed dhe muslimanët e hershëm ishin thjesht mbrojtëse. Ai e pasuesit e tij pësuan persekutimet më të egra, kur Islami filloi të fitonte terren në Mekë. Edhe kur ata ikën nga shtëpitë e tyre dhe gjetën strehë në Medinën e largët, luftëtarët e fuqishëm të Mekës i sulmuan ata në vatrat e tyre të reja. Tri herë e sulmoi armiku Medinën me forca të mëdja për ta asgjësuar komunitetin musliman atje. Prandaj Kurani e lejoi luftën vetëm për të shpëtuar një komunitet të persekutuar nga shtypës të fuqishëm.

Profeti i Shenjtë ishte paqedashës nga natyra, dhe ai besonte se të bësh paqë me zemërgjërësi ishte shpesh një zgjidhje më e mirë për agresionin sesa asgjësimi i agresorit, sepse mund të sillte një ndryshim të vërtetë në zemrën ë armikut. Prandaj ndodhi ajo që kur më në fund erdhi koha për t’i dënuar agresorët mizorë, të cilët ishin në mëshirën e Profetit të Shenjtë kur muslimanët dolën fitimtarë në Mekë, ai jo vetëm u dha atyre amnesti të përgjithshme por i lëshoi bile pa asnjë qortim. Ky akt zemërgjërësie ndaj armiqve më të betuar është i pashembullt në analet e botës.

Zakati dhe Bamirësia

Do të vë në dukje edhe një veçori të vllazërimit të Islamit. Çdo fe e botës ka predikuar bamirësinë (ndihmën për nevojtarët), por vetëm në Islam ajo është bërë e detyrueshme dhe e kushtëzuar për të gjithë ata që e pranojnë besimin musliman. Këtu kemi një vllazërim në të cilin i pasuri nuk mund të hyjë në qoftë se nuk është i gatshëm për dhënë një pjesë të pasurisë së tij për antarët më të varfër të vllazërimit. Nuk ka dyshim se i pasuri nuk ndeshet këtu me vështirësi të pakapërcyeshme të testit ideal të devesë që kalon nëpër vrimën e gjilpërës, por ai i nënshtrohet një testi praktik, i cili jo vetëm e bën që të qëndrojë në një shkallë me vëllain e tij më të varfër, por dhe kërkon prej tij që të paguajë një taksë, të njohur si Zakât, një taksë e cila u vilet të pasurve për dobinë e të varfërve.

Secilit që ka pronë mbi një limit të caktuar i kërkohet që të ndajë një pjesë të caktuar të saj. Pjesa e veçuar për këtë qëllim duhe t të mblidhet nga shteti musliman ose nga komuniteti musliman aty ku nuk ka shtet musliman, dhe objektet të cilave duhet t’u kushtohet numërohen në vargjet e mëposhtme:

"Zakati është vetëm për të varfërit dhe nevojtarët, dhe për ata që janë të punësuar për ta administruar atë, dhe për ata zemrat e të cilëve janë bërë gati për të përqafuar të vërtetën, dhe për të liruar robërit, dhe për (të ndihmuar) ata që kanë borxhe, dhe për rrugën e Zotit, dhe për udhëtarin që ka mbetur në rrugë të madhe" (9:60).

Fjalët "në rrugën e Zotit" përfshijnë çdo qëllim bamirës. Zakâti ka diçka të veçantë se është njëherit edhe bamirësi, edhe taksë. Si bamirësi (ndhmë humanitare) është i detyrueshëm, por detyrimi është moral. Si taksë, sanksioni mbrapa tij është moral, jo forca fizike e shtetit. Prandaj Zakâti vepron jo vetëm si ndikim nivelues por dhe si mjet për zhvillimin e sentimenteve më të larta të njeriut – të ndjenjave të dashurise e simpatisë ndaj tjetrit. Duhet nënvizuar se, sipas Kuranit, një vepër bamirëse duhet bërë si një detyrë që një njeri i detyrohet tjetrit, në mënyrë që të mos krijojë idenë e superioritetit të atij që e jep apo të inferioritetit për atë që e merr (shih 2:262-264).

Përveç kontributeve materiale pagesa e të cilave është bërë e detyrueshme nga Kurani i Shenjtë dhe si diçka që duhet bërë patjetër si lutjet, bamirësia e përgjithshme është ngulitur me forcë të madhe në tërë Librin e Shenjtë. Ai jo vetëm vë theksin mbi vepra të tilla të mëdha bamirësie si emancipimi i skllevërve (2:177, 90:13), të ushqyerit e të varfërve (69:34, etj.), kujdesi për jetimët (17:34, etj.), dhe kryerja e veprave të mira ndaj njerëzimit në përgjithësi, por i jep të njejtën vlerë dhe akteve të vogla të bamirësisë moskryerja e të cilave theksohet se është në kundërshtim me shpirtin e lutjes (107:4-7).

Në Thëniet e Profetit të Shenjtë bamirësisë i jepet domethënia më e plotë dhe më e gjërë. "Të heqësh nga rruga gjithshka që mund të shkaktojë dëm", apo "t’i tregosh udhën dikujt’, apo bile t’i japësh ushqim familjes apo vetes – të gjitha janë vepra bamirësie. T’i bësh mirë krijesave pa gojë gjithashtu quhet bamirësi: "Kushdo që punon arën dhe zogjtë e kafshët hanë nga ajo, ajo është bamirësi". Kurani i Shenjtë gjithashtu flet për zgjerimin e kufijve të bamirësisë jo vetëm tek të gjithë njerëzit përfshirë besimtarë e jobesimtarë (2:272), por dhe tek krijesat pa gojë (51:19).

Kontributi i bamirësisë duhet të jepet nga gjërat e mira, nga ato gjëra që një njeri i do për vete:

"O ju që besoni! Jepni për bamirësi nga gjërat e mira që fitoni . . . dhe mos synoni të jepni për bamirësi atë që është e keqe, me që ju vetë nuk do ta merrnit atë për vete" (2:267).

Dashuria për Zotin duhet të jetë motivi në të gjitha veprave bamirëse:

"(Njerëzit e moralshëm), nga dashuria për Atë, u japin ushqim të varfërve, jetimëve e robërve duke thënë: Ne po ju ushqejmë vetëm kënaqësinë e Zotit – ne nuk dëshirojmë nga ju as shpërblim as falënderime" (76:8,9)

{1} Një Thënie e Profetit të Shenjtë Muhamed

{2} Nuk ka urdhër të shkruar në Islam që kërkon nga gratë që të mbajnë perçe. Në kohën e Profetit të Shenjtë, gratë shkonin të faleshin në xhami pa perçe, dhe e vetmja ndarje ishte se ato qëndronin në rrjeshta të veçantëprapa atyre të burrave. Në Pelegrinazh (Haxhillek) gratë bile e kishin të ndaluar të mbanin perçe (vello)meqenë se ajo ishte shenjë e rangut të lartë.

{3} Mund të shënohet se kjo shfaqje frymëzuese e idealeve të larta të Islamit erdhi jo në saje të futjes së një sistemi ligjesh formale (apo të "imponimit të sistemit islamik", siç thuhet në sloganin politik modern), por për shkak të reformës së brendshme, morale që krijoi tek pasuesit e tij Profeti i Shenjtë Muhamed. – Botuesi.